Ο καφές, ο οποίος αποτελεί αναμφίβολα ένα από τα πιο διαδεδομένα ροφήματα παγκοσμίως, ανακαλύφθηκε ως θάμνος, μεταξύ 10ου και 12ου αιώνα, στην Αιθιοπία (που θεωρείται και η πατρίδα του καφέ) και καταναλώθηκε αρχικά ως ρόφημα από τον λαό της Υεμένης. Παράγεται από το καφεόδεντρο ή αλλιώς καφέα, το οποίο καλλιεργείται κυρίως σε τροπικές περιοχές που χαρακτηρίζονται από συχνές βροχοπτώσεις, αλλά ήπιες και σταθερές θερμοκρασίες. Έχει λευκά άνθη που θυμίζουν το γιασεμί και ανθίζουν 2-3 φορές ετησίως. Οι περιοχές με τη μεγαλύτερη παραγωγή καφέ είναι η Αφρική, η Κεντρική και Νότια Αμερική, η Χαβάη και η Τζαμάικα, καθώς και χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Η πιο γνωστή χημική ένωση του καφέ είναι, φυσικά, η καφεΐνη η οποία αποτελεί ένα ήπιο διεγερτικό που διαθέτει την ικανότητα να αυξάνει την εγκεφαλική δραστηριότητα και τη λειτουργία του νευρικού συστήματος. Η καφεΐνη περιέχεται επίσης και σε αναψυκτικά ροφήματα, στο τσάι, το κακάο, σε διάφορα ενεργειακά ποτά και αθλητικά συμπληρώματα αλλά και σε φάρμακα.

Ο καφές συχνά κατηγορείται για διάφορες αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί να προκαλέσει, μέσω της καφεΐνης, στην υγεία των ανθρώπων που συνηθίζουν να τον καταναλώνουν και ως εκ τούτου συστήνεται συχνά και η διακοπή του, γεγονός που δημιουργεί πολλές φορές σύγχυση και αρνητική διάθεση σε άτομα για τα οποία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής τους ρουτίνας. Ωστόσο, σύμφωνα με τον FDA (Food and Drug Administration – USA) και την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA), ο καφές αποτελεί ένα ασφαλές ρόφημα που μπορεί να καταναλώνει κανείς -εφόσον είναι υγιής- στα πλαίσια μίας ισορροπημένης διατροφής, αρκεί να μην ξεφεύγει με την ημερήσια επιτρεπόμενη δόση που του αναλογεί.

Ένα τυπικό φλιτζάνι καφέ παρέχει περίπου 75–100mg καφεΐνης. Για έναν μέσο υγιή ενήλικα, 400mg καφεΐνης ή 3-5 μικρά φλιτζάνια καφέ ημερησίως, θεωρούνται ασφαλή και δεν φαίνεται να σχετίζονται με αρνητικές κι επικίνδυνες συνέπειες για την υγεία. Παρόλα αυτά, θα πρέπει να επισημανθεί ότι υπάρχουν άτομα τα οποία ενώ είναι υγιή, μπορεί να εμφανίζουν μειωμένη ανοχή στην καφεΐνη, με αποτέλεσμα μία ποσότητα σαν αυτή να θεωρείται πολύ υψηλή. Παράλληλα, υπάρχουν ορισμένες ομάδες ατόμων που θα πρέπει να περιορίσουν την κατανάλωση καφεΐνης, όπως είναι οι εγκυμονούσες και οι θηλάζουσες γυναίκες, στις οποίες συστήνεται μία χαμηλή κατανάλωση που δεν θα ξεπερνά τα 200mg ημερησίως. Φυσικά, σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, η κατανάλωση καφεΐνης και άλλων διεγερτικών ουσιών θα πρέπει να αποθαρρύνεται αυστηρά σε παιδιά κι εφήβους.

Είδος καφέ (1 φλιτζάνι)Καφεΐνη (mg)
Ψυχρής Εκχύλισης (Cold Brewed)153-238
Καφές Φίλτρου80-100
Espresso (μονή δόση)63
Latte, Capuccino, Macchiato, Americano63 (μονή δόση)-125 (διπλή δόση)
Ελληνικός Καφές (μονή-διπλή δόση)60-140
Decaffeine2-7

Μερικά από τα συμπτώματα που μπορεί να υποδεικνύουν είτε μία αυξημένη ευαισθησία στον καφέ είτε υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης είναι η αυπνία και ο πονοκέφαλος, η νευρικότητα και το άγχος, ο αυξημένος καρδιακός ρυθμός, οι στομαχικές διαταραχές και η ναυτία.

Ένας από τους μύθους σχετικά με την κατανάλωση καφεΐνης, ο οποίος έχει πρόσφατα καταρριφθεί, είναι ότι λόγω της αυξημένης διούρησης που μπορεί να προκαλέσει, ίσως οδηγήσει σε καταστάσεις αφυδάτωσης και απώλειας υγρών, ειδικά σε άτομα που αθλούνται. Ενώ ο καφές ασκεί όντως μία μικρή διουρητική δράση, αυτή ωστόσο αναιρείται από την άσκηση, από την επαρκή κατανάλωση υγρών γενικά μέσα στην ημέρα αλλά και από το νερό που ήδη περιέχει ο ίδιος ο καφές, κι έτσι τυχόν ανησυχίες σχετικά με την αφυδάτωση θεωρούνται πλέον αβάσιμες.

Τα τελευταία χρόνια, η επιστημονική κοινότητα στρέφει όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον της στον καφέ, γεγονός που έχει οδηγήσει στη διενέργεια αμέτρητων επιδημιολογικών ερευνών σε διάφορα μέρη του κόσμου σχετικά με την κατανάλωση του καφέ και την ανθρώπινη υγεία. Μάλιστα, έχει φανεί πως μπορεί και προλαμβάνει αρκετές χρόνιες παθήσεις του ήπατος, διάφορες καρδιαγγειακές νόσους όπως ο Σακχαρώδης Διαβήτης, ορισμένες γαστρεντερικές διαταραχές, εκφυλιστικές ασθένειες όπως η άνοια και το Alzheimer, ακόμα και διάφορους τύπους καρκίνου χάρη στην αντιοξειδωτική του δράση. Ορισμένες επιπλέον ευεργετικές ιδιότητες της καφεΐνης είναι και η καύση του λίπους, η βελτίωση της αθλητικής απόδοσης, η μείωση των επιπέδων θνησιμότητας, η πρόληψη εμφάνισης κατάθλιψης κλπ.

Ο μαύρος καφές αποτελεί ένα μη θερμιδικό ρόφημα κατάλληλο για διαιτώμενους, αφού περιέχει μόνο 1-2 kcal ανά 100mL. Βέβαια, η προσθήκη γάλακτος, κρέμας, ζάχαρης ή άλλων γλυκαντικών ουσιών επηρεάζει την τελική θρεπτική του αξία και μπορεί να αυξήσει αρκετά την περιεκτικότητα του σε θερμίδες, γι’ αυτό θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην ποσότητα αυτών!

Στέλιος Κολυβίρας -Τζιβανιώτης
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος MMedSci
Μετεκπαιδευθείς στην Ιατρική Σχολή Παν/μίου Αθηνών

Κατερίνα Θεοδωρακοπούλου
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος BSc
Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο